Psikoz çeşitleri nelerdir ?
Psikoz Nedir ?
Çevreden kolaylıkla fark edilebilecek anormal davranışlar ve kişinin anormal olduğunu kabullenemeyişi durumu psikoz ‘u akıllara getirmektedir. Psikoz durumu nevroz vakalarından daha tehlikeli ve zor süreçtir denilebilir. Bundaki en önemli sebep ise kişinin hastalığını kabul etmemesi ve iyileşme yolunda her hangi bir çabaya ihtiyaç duymamasıdır. Gittikçe daha ağır seyreden bu ruhsal hastalık bu gün bile gizemli yanını korumaya devam ettirmektedir.
Psikoz genellikle travmatik sarsıntılardan kaynak alan ve genetik yatkınlık durumundan da bahsedilebilen her türlü akıl ve ruh sağlığı bozukluğudur. Psikozun vücudu istila edişi ve meydana geliş sebebi hakkında pek çok araştırma yapılmış; genetik yatkınlık, yaşanılan ağır olaylar ya da kafa travmaları gibi pek çok hazırlayıcı sebep ortaya sunulmuşsa bile psikozun net bir çizgisi bulunmamaktadır. Her bir Psikoz vakasında bambaşka gerçeklikler ortaya çıkabilmektedir.
Psikoz Çeşitleri Nelerdir ?
Psikozu 3 ana başlık altında toplamak mümkündür;
- Şizofrenik Bozukluklar
- Paranoid Bozukluklar
- Diğer Psikotik Bozukluklar
Şizofrenik Bozukluklar Nelerdir ?
Şizofrenik bozukluk kendisini ilk başta ufak davranış bozuklukları ile belli etmektedir. Sosyal çevrede pek hoş karşılanmamaktadır. Sosyal çevre tarafından kabul görmediği gibi, şizofrenik hastanın kendisi de sosyal ortamı reddetme ve uzaklaşma eğilimine girmektedir. Şizofrenik bozukluğun ilk aşamadaki belirtileri şunlardır:
- Şahsi temizliğine dikkat etmez.
- Giyim kuşamı uyumsuzdur ya da kirlidir.
- Toplumdaki rolünü belirleyemez, bu da kişinin sosyal ortamdan uzaklaşmasına ya da o ortamdan dışlanmasına sebep olur.
Bunlar ilk ve hafif belirtiler olsa bile kimi vakalarda bu hafif devre bile yaşanmadan bir anda aktif devreye geçiş durumu olabilmektedir. Aktif devrede şu belirtiler gözlenir:
- Halüsinasyon (varsanı)
- Saçma sapan anlamsız konuşmalar (hezeyanlar)
- Yozlaşma (özünden ayrılma)
- İdrak ve algılama bozuklukları
- Apati (Hislerde donukluk)
- Depersonalizasyon (kendine yabancılaşma)
- İçe kapanıklık
- Mantıktan ve fiziksel kurallardan kopma
- Kendine göre bir dünya oluşturma (fantezi)
- Negativizm (Başkalarının istek ya da düşüncelerine inatlaşarak karşı gelme)
- Katatoni (Kişinin bir balmumu ya da oyun hamuru gibi belirlenen pozisyonda öylece kalması durumudur. Dokunulmadığı takdirde saatlerce o şekilde kalabilmektedir.)
- Dış çevreden kopukluk, ilgisizlik ve bilinçsizlik durumları
- Mizaç bozukluğu (gereksiz ve gürültülü kahkaha, öfke patlamaları, sürekli el yıkamak vs gibi takıntı halleri, depresyon)
- Öne arkaya sallanma, yukarıya-aşağıya, sağa-sola yürüme
- Şaşkınlık ve panik halleri
- Kendisi ile alakası olmayan konuları üzerine alınma, kendisinden bahsedildiğini ve dünya için çok önemli bir şahsiyet olduğunu sanma (Kendini Peygamber ya da Mehdi ilan etmek gibi)
Sayılan bu belirtilerin en az 6 ay devam etmesi ve kişinin 45 yaşın altında olması teşhiste önemlidir. Tedavi sürecinin sonrasında bile tamamen bu hastalıktan iyileşmek, eskiye dönmek mümkün değildir. Hayatları boyunca ilaçları düzenli kullanmaları gerekmektedir. İlacın tek başına fayda etmediği durumlarda doktorlar hastanın durumunu istişare ederek elektroşok uygulamasına karar verebilmekte ve sonrasında hastanın mevcut durumuna göre evde ya da daha ağır durumlarda hastaneye yatırılarak nöroleptik ilaç tedavisine devam edilmektedir.
Şizofreni Tipleri Nelerdir ?
- Rezidüel Tip: Hezeyan ya da halüsinasyonların görülmediği; sadece sosyal bozukluk ve negatif psikolojik durumların etken olduğu tipte bir şizofrenidir.
- Farklılaşmamış Tip: Ayırt edilememiş ve net bir sınıflandırmaya konulamamış tipteki şizofreniler bu gruba girer.
- Katatonik Tip: Aşırı negativizm (hareket etmeye şiddetli direnç) ve motor hareketsizlik durumları bu tipteki hastalarda gözlenmektedir.
- Dezorganize Tip: Konuşma ve davranış bozukluğu mevcuttur. Hareketler ve konuşmalar ölçüsüz, dağınık ve yersizdir.
- Paranoid Şizofreni: Hezeyan durumları, görmeli ve işitmeli halüsinasyonlar mevcuttur.
Şizofreni tamamen psikolojik bir durum olup, bir zekâ geriliği ya da organik bir akıl bozukluğu ile alakası yoktur. Aksine dahi seviyesindeki kişilerde bile şizofreni görülme oranı oldukça fazladır. Şizofreni hastalarının aileleri bu zor ve fazlasıyla uzun süreci sabırla karşılamalı ve tedavinin aksamamasına fazlasıyla dikkat etmelidir.
Paranoid Bozukluklar Nelerdir ?
Şizofrenide olduğu gibi paranoid bozukluk da kendi içinde kategorize edilmiştir ve 4 tip mevcuttur:
- Kıskançlık Tip: Evlilik döneminde eşlerden birinin diğerini sadakati konusunda tenkit etmesiyle başlayan bir süreçtir. Ufaktan tenkitlerle başlayan bu durum, açıkça ihanetle suçlamaya ve ağır ithamlara kadar varmaktadır. Kıskançlık hezeyanları hüküm sürer.
- Erotik Hezeyanlı Paranoid: Bu tipteki paranoid hastaları; çevrede ekonomik açıdan oldukça güçlü, ünlü ya da çokça tanınmış olarak bilinen kişilerin kendilerine âşık olduklarını; ancak itibarlarını ve toplumdaki yerlerini kaybetmemeleri adına aşklarını itiraf edemediklerini düşünmektedir. Bu durumdaki hastalar kendilerine âşık olduğunu düşündükleri kişilerle bir şekilde iletişim sağlamaya ve aşklarını itiraf ettirmeye çalışırlar. Kimi hastalar bilinçaltına işlemiş değer yargılarını göz önünde bulundurarak iletişimden vazgeçebilmekte, kimileri ise skandallara kadar varan girişimlerde bulunabilmektedir.
- İcat Hezeyanlı Paranoid: Bu duruma genellikle zekâ seviyeleri oldukça yüksek olan insanlar düşmektedir. İhtisas alanlarına girmeyen konularda büyük icatlar başardıklarına inanırlar ve çevrelerini de buna inandırmaya çalışırlar. Bu yeteneklerini kullanarak toplumu değiştirme ya da kurtarma işini Allah katından gelen bir görev olarak görürler ve gönüllü bir şekilde gece gündüz hiç durmadan çalışıp çabalarlar.
- Düşmanlık (perseküsyon) Hezeyanlı Paranoid: Bu tip vakalar çevrelerindeki insanların kendilerini pek çok açıdan kıskandıklarını ve bu kıskançlıkları yüzünden kötü muameleye uğradıklarını düşünmektedirler. Zekâ ve kabiliyetlerine güvenleri tamdır. Başarısız olduklarında bunun bir sabotaj olduğunu, başarılarının kendilerini kıskanan kişiler tarafından örtbas edildiğini ve tuzağa düşürüldüğünü savunur, haklarını ararlar. Ortaya mantıkla bağdaşan pek çok delil sunar ve etraflarındaki insanları inandırmaya çalışırlar. Bunu sadece sözlerle değil yasal yollarla da yaparlar. Deliller ile gerekli kurumlara müracaat etmekten çekinmezler.
Paranoid psikozu şizofreniden ayıran özellikler nelerdir ?
- Şizofrenide 45 yaş altı sınırı varken paranoid bozukluğun her yaştan, her kuşaktan, her tabakadan, her cinsiyetten ve her durumdan insanda görülmesi muhtemel geniş bir çerçevesi vardır.
- Perseküsyon (düşmanlık) ve celusi (kıskançlık) hezeyanları ağırlıklı olarak görülür.
- Şizofrenide görülen idrak bozukluğu (halüsinasyon) paranoid bozuklukta görülmemektedir.
- Paranoid bozuklukta düşünce ve mantık bozukluğu görülmez; çünkü kişiler hezeyanlı hallerine büyük bir inanç ve özgüven ile bağlıdırlar ve akıllarından kurdukları olaylara uygun kanıtlar getirirler.
- Zekâları ve kabiliyetleri konusunda kendilerine güvenleri hat safhada olduğundan paranoid bozukluk yaşayan hastalarda ruhsal bunalım durumları görülmemektedir. (depresyon, anksiyete)
Paylaşılmış Psikotik Bozukluk:
“Gölge paranoid kişilik” de denen bu durum, adından da anlaşılacağı gibi paranoid hastaların gölge gibi peşinden giden ve onun hezeyanına ortak olan kişileri tanımlamaktadır. Yani “hükmedici-emredici paranoid hasta” ile ona tâbi olan her hezeyanda onunla birlikte hareket eden “bağımlı paranoid hasta” vardır.
Paranoid Bozukluk Teşhis ve Tedavisi
Paranoid bozukluk bir akıl hastalığı değildir. Aşırı zeki insanlar bile yaşadıkları olayların etkisiyle paranoid bozukluk yaşayabilmektedir. Alanında uzman bir psikiyatrist tarafından yapılan bir takım testler ile paylaşılmış paranoid bozukluk teşhisi konulmaktadır. Paylaşılmış paranoid bozukluğu olan kişiler sabit paranoid bozukluğu olanlardan bir şekilde uzaklaştırıldığı zaman çeşitli telkinler ve ikna yöntemleri ile iyileştirilebilmektedir.
- Ağırlaştırılmış hapis cezaları, esaret, sürgün, kimsenin bilmediği herhangi bir yerde uzun süre mahsur kalma durumu geçici (akut) paranoid bozukluk yapabilmektedir. Yaşanılan durumun değişmesi kısa süre içerisinde paranoyaların son bulmasını sağlayacaktır.
- Daimi (kronik) paranoid vakalarının çoğu tedavi devam ederken toplumda yer edinebilmekte, görev ve sorumluluk bilincinde hayatını devam ettirebilmektedir. Çevrelerindeki insanların sevgisi, toleransı ve anlayışı bu konuda çok önemlidir.
Diğer Psikotik Bozukluk Çeşitleri
Paranoid bozukluk ya da şizofreni gibi net tanılar konulamayan ilginç ve genellikle geçici psikoz çeşitleri de vardır:
- Kısa Reaktif Psikoz: En fazla iki hafta en az birkaç saat devam eden ve o süre geçtiği anda kişinin normal mizacına geri dönmesiyle sonlanan kısa süreli bir psikozdur.
- Şizofreniform Bozukluk: Belirtiler şizofreniyi işaret etmektedir; ancak bir anda başladığı ve 6-7 ayı geçmeden de sonlandığından dolayı bu vakalar şizofreniden ayrı değerlendirilmektedir.
- Şizoaffektif Bozukluk: Hem manik depresif hem de şizofrenik hezeyanlı belirtilerin bir kaçını aynı anda gösteren psikoz vakalarıdır. Bu vakalarda intihar teşebbüsleri ya da düşünceleri yaygındır. Bazen nöbetler şeklinde gelebilmekte bazen de tam zamanlı devam edebilmektedir.
- Atipik Psikoz: Sınırları belli olmayan ve diğer psikoz gruplarına dâhil edilemeyen vakalardır. Kadınların aybaşlarındaki ya da lohusa dönemindeki geçici psikoz belirtileri “atipik psikoz” kapsamına girebilmektedir.
İnsanlar kaça ayrılıyor bilmiyorum ama bana denk gelenler hep bir Psikoz çeşiti olan bir insan türü oluyor.
Tanımadıklarına anlattığım 1,5 yıllık bir sevgilim var yalan olduğu anlarlarsa şizofren damgası yerim.