Obezite nedir ?
Obezite nedir ?
Obezite; vücuttaki yağ yüzdesinin normalin üzerinde olması durumunu tanımlar. Yağ yüzdesi arttıkça otomatik olarak vücut ağırlığı da artar. Obezitede daima alınan enerji tüketilen enerjiden fazladır. Toplumumuzda kilolu insanların sağlıklı olduğuna, bütün hastalıklardan korunduğuna, güçlü ve doğurgan olduğuna dair algılar mevcuttur. Son zamanlarda bu algı büyük ölçüde değişse de yine de kimi kesim tarafından atalardan miras kalan bu düşünceler sürdürülmeye devam etmektedir. Tıbbın gün geçtikçe ilerlemesi, bilinçlendirme çalışmalarının hız alması, TV ya da internet ortamında bilgilere kolay ulaşılması yeni neslin obeziteyi “giderilmesi gereken bir sorun” olarak görmeye başlamasına yardımcı olmuş durumdadır.
İdeal kiloyu belirleyen çeşitli ölçütler vardır. Son zamanlarda vücut kitle indeksi (beden kitle indeksi ya da body mass indeks) ismi ile anılan bir ölçüt sistemi doğmuştur. Mevcut kilonun, metre cinsinden boy uzunluğunun karesine bölünmesi ile vücut kitle indeksi (VKİ) ortaya çıkar. Çıkan sonuçlar şöyle değerlendirilir:
- 18,5 değerinin altındaysa zayıf,
- 18,5-25 arasındaysa normal,
- 25 ve üzeri şişman (Bu da kendi arasında 3’e ayrılır)
- 25-30 arasındaysa hafif şişman,
- 30-40 arasındaysa obez,
- 40 ve üzerindeyse morbit obez
Her ne kadar 40 ve üzeri değerler hastalık olarak kabul edilse de, 25 değerinin üzerine çıkıp şişmanlık sınırına dayanmış olan kişilerin de bunu bir hastalık ya da sorun olarak görüp en erken evrede tedbir alması gerekir.
Obezite neden olur ?
Alınan enerjinin harcanandan farkı kullanılmaz ise yağ depolarında özellikle deri altında birikir. Normal koşullarda iştah ve acıkma hissi, bünyeye yetecek kadar yemek yemeyi sağlayan hislerdir. İhtiyaç kadar yendiğinde tokluk hissi duyulur. Böylelikle senelerce aynı kilo korunur. İştah ve acıkma hissi çeşitli sebeplerden dolayı kontrolün dışına çıktığında (çocukluktan gelen beslenme alışkanlığı, diyabet, psikolojik sorunlar vs.) yağlanma ve obezite kaçınılmaz hale gelir.
Toplum olarak refah içinde olan zengin bölgelerde obezite en mühim sağlık meselelerinin başında gelir. Obezite kaynaklı kalp-damar hastalıkları, Tip-2 diyabet, karaciğer yağlanması gibi durumlar da yaygınlaşmış haldedir. Alkol kullanımı da karaciğer metabolizmasını bozduğundan birbiri ardını kovalayan fonksiyonel sorunlara ve dolayısıyla obeziteye sebep olur.
Obezite pek çok etkenin yansıması olsa da hepsinde mekanizma aynıdır. Yani vücuda ihtiyaçtan fazla kalori alınır ve harcanamayan kaloriler yağ olarak depo edilir. Sözün özü; insan günde ihtiyaç fazlası olarak 1 dilim ekmek yese 50 kalori fazladan enerji alacak demektir. Bu, yılda 3,5 kg, 10 yıl sonra 35 kg eder ki, kişi aşırı şişman hale gelir.
Genetiğe ve hormonal bozukluğa bağlı olarak gelişen obezite varsa da oranları çok azdır. Obezitenin asıl sebepleri şunlardır:
- Adet ve gelenekler (Toplum olarak tuza, tatlıya ve hamur işlerine düşkünlüğümüz tartışılmaz bir gerçektir. Ayrıca “zayıflık” toplumumuzda hastalık olarak görüldüğünden dolayı kilo kontrolüne çoğunlukla aldırış edilmez.)
- Psikolojik sebepler (Obezlerin çoğu, çocukluğunda yeterince sevgiye doyamamış kişilerdir. Bu kişiler yemeğe duygu yükler ve yemeği aşk ve sevgi ile denk görür. Günlük sıkıntı ve huzursuzluklardan yemeğe sığınırlar)
- Konfor ve refahın arması sonucu hareketsiz ve tembel yaşama
- Gebelik ve lohusalık (Tatlı ve aşırı kalorili gıdaların süt yaptığı fikri bu gün bile hatırı sayılır derecede yaygındır. Gebelikte iki kişilik yemek yeme gafleti de gereksiz kilo alımına ve annenin riskli bir doğum yaşamasına sebep olur.)
Obezitenin sebep olduğu tehlikeler nelerdir ?
Obezite kötü dış görünüşten ibaret bir şey değildir. Hem fiziksel, hem ortopedik, hem fizyolojik hem de psikolojik açıdan tam bir çöküntü halidir denilebilir. Obezite bir dönemden sonra paradoks oluşturma eğilimindedir. Yani obezite hastalığı geliştirirken, hastalık da obeziteyi geliştirir. Bu çıkmazlık zincirini kırmak için de büyük bedellerin ödenmesi ve büyük risklerin alınması gerekir. Kişiler kendisini paradoksun içinde bulmadan fazla kiloları için erken evrede önlem almalıdır.
Obezitenin tehlikeli ve sevimsiz bir yol olduğunu kanıtlayan durumlar şunlardır:
- Bütün istatistiklere göre şişmanların ömürleri çok daha kısadır.
- Şişmanlık estetik açıdan iyi karşılanmaz. Bu yüzden şişmanlarda psikolojik bozukluklar ve topluma uyumsuzluk sık yaşanır.
- Şişmanlık solunum yükünü arttırdığından nefes darlığı sorunları oluşur.
- Ağırlığı kaldırmak için kemik ve kaslar çok yorulacağından düztabanlık, diz ve kalça hastalıkları, fıtık ve varis gibi sıkıntılar kolaylıkla teşekkül eder.
- Obezler iş, ev ve sokak kazalarına çok daha fazla maruz kalırlar. Küçük sayılabilecek kazalar obezlerde büyük hasarlara sebep olur. (Örneğin takılıp yere düşmek zayıf bir beden için fazla zarar verici bir şey olmaz, ancak aynı durumu şişman birisi yaşadığında kemikleri başta olmak üzere pek çok organı ciddi zararlar görebilir.)
- Diyabete sebep olur. (Tip-2 diyabet)
- Gut hastalığının, hipertansiyonun, kalp ve damar hastalıklarının, safra taşlarının görülme riskini arttırır.
- Damarların sertleşmesine sebep olur. (Bu durum aynı zamanda diyabetin ve hipertansiyonun da sonucudur.)
- Deri altındaki yağ dokusu artışı, deride mantar enfeksiyonlarının görülmesine de zemin hazırlar.
- Obez kadınlarda adet düzensizlikleri, erkeklerde de iktidarsızlık ve her ikisinde de kısırlık gelişebilir.
Obezite tedavisi nasıldır ?
Sebebi ne olursa olsun şişmanlığı bir hastalık olarak kabullenmek gerekir. Tedavide asıl prensip, sarf edilenden az enerji almaktır. Bundan dolayı alışılmış yüksek kalorili beslenme düzeninden vazgeçilmeli; az kalorili ve sağlıklı bir beslenme düzenine adapte olunmalıdır. Hareketli yaşam da alınan enerjileri harcamak için önemlidir. Bütün bunlar uzman diyetisyenler ya da doktorlar tarafından kişinin durumuna uygun olarak belirlenir. Kişiler kendi kafasına göre diyet listesi hazırlamamalı, özellikle kısa sürede ciddi kilolar vermeyi vaat eden şok diyet uygulamalarını göz ardı etmelidir. Şok diyetler kilo verdirmediği gibi şişmanlığı da destekler niteliktedir. Aç kalarak hızlı bir şekilde verilen kilolar normal yeme düzenine geçildiğinde 2 katı olarak geri döner.
Bir insanın bir günde maksimum yakabileceği yağ miktarı 200 gramdır. Bu da haftada 1 kilo 400 grama tekabül eder. Kilo vermede de önemli olan yağlardan vermektir. Şişmanı şişman yapan yağ dokusudur. Bir haftada 5 kilo verdiren diyet listeleri su ve kas kaybından başka hiç bir işe yaramaz. Açlık durumundaki bir bünye ise kendisini koruma altına almak için aldığı en kalorisiz şeyi bile yağa çevirmek zorunda kalır. Vücut enerjisiz bırakıldığından dolayı gerekli enerji kas dokusundan sağlanır ve bu doku kısa süre içerisinde ağırlığından kaybeder. Kaslar yağlara savaş açan dokular olduğundan, yokluğu daha da yağlanmaya sebep olur. Bundan dolayı diyetisyenlerin ve doktorların sözünden çıkılmamalı, yeni denemelere girişilmemelidir.
Son zamanlarda mideye müdahale gerektiren cerrahi yöntemler de uygulanmaktadır. (Mide küçültme ameliyatı) Ancak bu yöntem herkesin başvurabileceği bir yöntem değildir. Yüksek risk grubundaki morbit obezler için geliştirilmiştir. Obezitenin oluşturduğu sağlık sorunları cerrahi müdahaleden daha riskli duruma gelmişse doktor böyle hastaları mide küçültme ameliyatına uygun görebilir. Doktor ameliyattan önce kişinin kararlılık derecesini ölçer ve yeme düzenini değiştirmesini ister. Aksi takdirde ameliyat hiçbir işe yaramayacaktır. Obez kişiler ameliyata girdiklerinde bütün sorunların çözüleceğini düşünür; oysa bu yol da fedâkarlık, kararlılık ve irade gerektiren bir yoldur. Bu zor süreç çoğunlukla terapistlerle paralel olarak yürütülür.
Obezitede beslenme düzeni nasıl olmalıdır ?
Diyet listesi değişkendir ve kişiseldir. Kişinin sağlık durumuna göre doktorları tarafından belirlenir. Bundan dolayı bir diyet listesi önermek uygun olmayacaktır. Ancak obez olan ve kilo verme sürecine giren herkesin dikkat edeceği standart ayrıntılar mevcuttur:
- Şekerden, şekerli besinlerden, asitli içeceklerden, fındık-fıstık gibi kuru yemişlerden ve kuru meyvelerden uzak durulmalıdır.
- Yağsız et tercih edilmeli, yemeklerin az yağlı ve haşlama şeklinde olması sağlanmalıdır.
- Kızartmalardan kaçınılmalı, günlük ekmek miktarı düşürülmelidir.
- Makarna, börek, tatlı ve diğer hamur işleri tüketilmemelidir.
- Günde yarım litre süt ve ayranın, çok aşırıya kaçmadan meyvenin zararı yoktur. (Elma, portakal, böğürtlen gibi meyvelerin tüketimi tercih edilmelidir.)
- Şekersiz her türlü çay serbesttir.
- Günde en az 2 litre su tüketilmelidir.
- Hareket imkânları arttırılmalıdır. (Asansör yerine merdiven kullanmak, bir-iki durak ötede inip yürümek, hatta mümkün olabiliyorsa hiç araç kullanmamak gibi.)
- Bilinçsizce zayıflama ilacı alınmamalı, doktora danışılmalıdır.
- Yemekte lokmalar daha çok ağızda tutulmalı, iyice çiğnenmelidir. (Böylelikle tatminlik artar.)
- Banyo, sauna ya da masajın kilo vermeye doğrudan faydası yoktur. Sadece kan dolaşımını düzenlediği için destek görevi görür. Diyet ve hareket usulünce uygulanmadıkça hiç bir işe yaramayacaktır.
Obezite için hangi bölüme başvurulmalıdır ?
Vücut kitle indeksi normalin üzerinde seyreden kişilerin öncelikle hastanenin Endokrinoloji Bölümüne başvurması gerekir. Burada kan testi ve hormon tahlilleri yapılır. Hemen sonrasında ise Kardiyoloji Bölümünde kalbin son durumuna bakılır. Doktor eğer gerekli görürse diğer doku ve organları da inceletmek isteyebilir.
Tahlil, röntgen ve grafik sonuçları diyet listesini ve uygun egzersiz programını belirlemede hayati bir öneme sahiptir. Yanlış bir adım atılmasının önüne geçer. Obezite ile savaş, bir ekip işidir. Bu tedavi pek çok branş ile paralel yürütülmelidir. En sağlıklı sonuç bu şekilde alınacaktır.
