Endometriozis nedir ?
Endometriozis nedir ?
Normalde rahmin içinde konumlanan endometriyum isimli dokuların rahmin dışına doğru büyümesi sonucu ortaya çıkan endometriozis hastalığı çoğu zaman acı verici bir bozukluktur. Fallop tüpleri, yumurtalık ve pelvis bölgesini etkileyebilen rahatsızlık nadiren de olsa pelvik organların dışına sıçrayabilir.
Endometriyal doku normalde her bir adet döngüsünde incelir, zayıflar ve kanama yoluyla vücuttan atılır. Ancak endometriozis hastalarında bu gerçekleşmediği için doku vücudun dışına çıkamaz, bir nevi kapana kısılır. Bunun neticesinde yumurtalıklarda endometrioma adı verilen kistler meydana gelir, doku iltihaplanması ve yaralar oluşabilir. Organların birbirine yapışmasına yol açabilen bu dokular, hastanın pelvik bölgesinde şiddetli ağrıların oluşmasına da sebep olur.
Özellikle hastanın regl olduğu dönemde şiddeti artan ağrılara yol açan endometriozis, kısırlığın nedenleri arasında yer alır. Neyse ki hastalığın kesin çözümü olmasa da belirtilerine karşı etkin tedavi yöntemleri mevcuttur.
Endometriozis neden olur?
Endometriozis hastalığının tam ve kesin sebebi henüz bilinmiyor. Bugüne dek ortaya atılan en eski teorilerden biri, “ters adet” olarak adlandırabileceğimiz bir süreç sonucu endometriozisin oluştuğu yönündedir. Bu teoriye göre adet döngüsü esnasında vajinadan atılması gereken kan, alt karın boşluğundan geçerek fallop tüplerine ulaşır ve bu sebeple endometriozis oluşur.
Bir diğer teori ise hormonlar rahim dışındaki hücreleri, rahim içindeki “endometriyal hücre” isimli hücrelere dönüştürdüğü yönündedir. Kimi doktorlar ise hastalığın karın bölgesindeki bazı küçük alanların endometriyal dokuya dönüşmesi sonucu oluştuğunu düşünüyor.
Endometriozis hastalığının muhtemel diğer sebepleri ise şu şekilde sıralanabilir:
- Embriyonik hücre dönüşümü: Östrojen gibi bazı hormonlar, hücrelerin gelişim aşamasındaki ilk evre olan embriyonik hücreleri doğumu takip eden süreçte endometriyal hücrelere dönüştürür. Bu da endometriozis hastalığına yol açar.
- Rahim alımı (Histerektomi) veya sezaryen doğum sonrası açılan kesi yoluyla endometriyal hücreler rahim dışına yerleşebilir.
- Endometriyal hücre transferi: Lenf taşıma sistemi veya kan damarlarına bir şekilde ulaşan endometriyal hücreler, vücudun diğer organlarına taşınıp doku oluşumuna neden olabilir.
- Bağışıklık sistemi bozuklukları: Normalde vücudu dış etkenlere karşı koruması gereken bağışıklık sisteminin rahim dışında büyüyen endometriyal dokuyu tanımlayamaması ve yok edememesi hastalığa yol açabilir.
Endometriozis belirtileri nelerdir ?
Her bir endometriozis belirtisi kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Bazı kadınlar bu belirtileri hafif şiddette yaşarken, bazıları orta ve yüksek dereceli ağrılar çekebilir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus, çekilen ağrının şiddetinin hastalığın bulunduğu aşamaya dair bir ipucu olamayacağıdır. Mesela hastalığı ciddi manada ilerlemiş bir kadın çok az acı çekiyor olabilir.
En yaygın görülen endometriozis belirtilerinin başında pelvik, yani karın ağrısı gelir. Ayrıca “Endometriozis nasıl anlaşılır?” diye merak eden hastaların aşağıdaki belirtileri tecrübe edip etmediğine bakılır:
- Ağrılı adet görme
- Adet döngüsü esnasında karnın alt bölgesinde şiddetli ağrı
- Adet olduktan sonraki 1-2 hafta içinde kramp oluşumu
- Ağır adet kanaması veya iki adet döngüsü arasında kanama
- Kısırlık
- Cinsel birleşme esnasında ağrı
- Dışkı yaparken rahatsız hissetme
- Reglin herhangi bir gününde oluşabilen sırt ağrısı
- Özellikle adet esnasında görülen yorgunluk, ishal, kabızlık, mide bulantısı ve kusma
Bazı hastalarda bu belirtilerin hiçbiri görülmeyebilir. Bu sebeple endometriozis hastalığına yakalanmış olabileceğinden şüphelenen kişilerin mutlaka jinekolojik muayene olması önerilir.
Endometriozis nasıl teşhis edilir?
Yumurtalık kistleri ve pelvik inflamatuar hastalığına çok benzer bazı belirtilerin oluşumuna yol açtığı için endometriozisin teşhisi her zaman için sanıldığı kadar kolay olmayabilir. Hastalığın neden olduğu ağrıyı dindirmek için doğru teşhis önem taşır. Bunun için doktorunuz teşhis sürecinde aşağıdaki testleri gerçekleştirebilir.
Detaylı tıbbi geçmiş
Vücudunuzda meydana gelen belirtileri not alacak olan doktorunuz, kişisel ve aile bireylerinin tıbbi geçmişlerini de inceler. Anne, hala ve kız kardeşte endometriozis hastalığının olup olmadığı öğrenilir ve tedavi süreci bu bilgiler ışığında şekillenir.
Fiziksel muayene
Pelvik muayenesi gerçekleştiren doktor, eliyle karın bölgesini yoklayarak rahmin arkasındaki kist ve yaraları hissetmeye çalışır.
Ultrason
Transvajinal veya abdominal (karın bölgesi) ultrason yöntemlerini kullanarak doktorunuz hastalığı teşhis etmeyi tercih edebilir. Bunun için vajinaya transdüser adı verilen özel bir ultrason aleti sokulur. Bu sayede üreme organlarının detaylı görüntüleri elde edilir. Endometriozis sonucu ortaya çıkan kistlerin teşhisinde doktora yardımcı olan ultrason etkili bir teşhis aracıdır.
Laparoskopi
Endometriozis hastalığını teşhis etmenin en kesin ve geçerli yolu, onu direkt görmekten geçer. Bu da laparoskopi adıyla bilinen minik bir cerrahi prosedür ile sağlanabilir. Bir kez teşhis edildikten sonra aynı doku, aynı cerrahi yöntemle alınabilir.
Endometriozis nasıl tedavi edilir ?
Endometriozis hastalığının tedavisi mümkün değildir, ancak ortaya çıkan yan etki ve belirtileri kontrol altına alabilmek mümkündür.
İlaç tedavisi ve cerrahi müdahale seçenekleri, potansiyel başka yan etkilerin oluşumunu engellemek ve endometriozis semptomlarını kontrol altına alabilmek için tercih edilebilir. Doktorunuz ilk etapta riske girmeden hastalığınızı tedavi etmek isteyecektir. Eğer hastalığa karşı ilerleme kaydedilemezse cerrahi müdahale seçeneği masaya gelir.
Çok sinsi bir hastalık olduğu için her hasta, farklı tedavi yöntemlerine farklı şekilde cevap verir. Jinekoloji doktorları bu noktada hastaya uygun tedavi süreci oluşturmakla yükümlüdür.
Hemen her hastalıkta olduğu gibi endometrioziste de erken teşhis çok önemlidir. Ancak hastalığın fiziksel olarak tedavisini gerçekleştirirken mental, yani akıl sağlığını korumak da mutlaka ihmal edilmemelidir. Şiddetli ağrı çeken ve kısır olma riski taşıyan hastanın tedavi edilemeyeceğine dair duyduğu korku, etrafındaki arkadaşları ve aile bireyleri tarafından giderilmelidir. Mental olarak da hastalıkla mücadele etmek için etraftan alınacak destek önem taşır.
Bu arada endometriozis hastalığının tedavisinde başvurulan yöntemler şu şekilde sıralanabilir:
Ağrı kesici ilaçlar
İbuprofen (Advil) gibi reçetesiz satılan ağrı kesici ilaçlar kullanılabiliyor olsa da, bunların tüm endometriozis vakalarında etkili olduğu söylenemez.
Hormonal terapi
Endometriozis hastalığının ilerlemesini durdurmak ve yol açtığı ağrıyı dindirmek için hormon takviyeleri almak bazen işe yarayabilir. Doktor tarafından önerilen hormon terapisiyle dokuların gereğinden fazla büyümesine yol açan hormonlar kontrol altına alınabilir.
Doğum kontrol hapları
Endometriyal dokunun başka organlara doğru büyümesini engellemek için kullanılabilen doğum kontrol hapları, içerdikleri hormonlar sayesinde ağrıyı azaltma özelliğine de sahiptir. Hastalığın şiddetini düşürmek için doğum kontrol haplarının yanı sıra doğum kontrol bandı ve vajinal yüzüklerden de faydalanılabilir.
3 ay boyunca etkisini gösteren gebelikten korunma iğnesi Depo-Provera da hastalara önerilebilir. Ağrı başta olmak üzere endometriozis hastalığının birçok yan etkisini dindiren bu iğne yine de kemik gelişimini engelleme, kilo alma ve depresyona yol açma riski taşıdığı için ilk tercih olmamalıdır.
Cerrahi müdahale
Hamile kalmak isteyen, şiddetli ağrı çeken ve hormonal tedaviden olumlu yanıt alamayan hastalara önerilen cerrahi müdahale kapsamında amaç fazla büyüyen endometriyal dokuyu vücudun diğer organlarına herhangi bir zarar vermeden almaktır. Bunun için laparoskopi tekniğinden faydalanılır.
Vücuda açılan çok küçük bir kesi yoluyla gerçekleştirilen bu işlemde endometriyal doku görülür, teşhis edilir ve parça dışarı alınır. Karın bölgesine açılan ufak delikler yoluyla gerçekleştirilen operasyon sonrası çok büyük endometriozis ameliyatı izleri oluşmaz. Fazla büyüyen doku ya alınır, ya yakılır, ya da buharlaştırılır. Bunun için lazer teknolojisinden faydalanılır.
Son çare: Histerektomi
Nadiren de olsa tedavi yöntemlerinden hiçbir cevap alınamadığı durumlarda son çare olarak histerektomi ameliyatı gündeme gelebilir. Bu operasyon kapsamında hastanın rahmi ve rahim ağzı tamamen alınır. Endometriyal dokunun büyümesine yol açan östrojen hormonunun salgıladığı için yumurtalıkların da alınması gerekir. Akabinde gözle görülen endometriyal dokular da alınır.
Çok radikal ve geri dönüşü olmayan bir yöntem olmasından ötürü bu tedavi yöntemi mutlaka diğer tüm süreçlerden sonuç alınamaması durumunda tercih edilmelidir. Ağrı ve iltihaplanmanın yaşam kalitesini olumsuz etkilediği durumlarda başvurulan bu prosedür, adet döngüsünü tamamen sonlandırır. Hasta bir daha çocuk sahibi olamaz, endometriozis belirtileri ise şiddetini yitirir. Ancak ağrının tamamen yok olacağına ve bir daha hiç nüksetmeyeceğine dair garanti kesinlikle verilemez.
Endometriozis hastalığının risk faktörleri nelerdir ?
Aşağıda listelenen bazı etkenler endometriozis hastalığının ortaya çıkma riskini arttırır.
- Daha önce hiç doğum yapmamış olmak
- Erken yaşta adet görmeye başlamak
- Daha geç yaşta menopoza girmek
- Adet döngüsünün 27 günden daha az sürmesi
- Vücudun gereğinden fazla östrojen hormonu üretmesi
- Vücut kitle endeksinin düşük olması
- Alkol tüketimi
- Bir veya birden fazla akrabanın (Anne, hala veya kız kardeş) endometriozis hastası olması
- Rahim anormallikleri veya adet kanının vücuttan normal yolla atılmasını engelleyen herhangi bir tıbbi rahatsızlık
Endometriozis hastası hamile kalabilir mi?
Tedaviden sonra, evet. Ancak hastalık hali devam ederken semptomlar şiddetlendiyse kısırlık oluşabilir, hasta gebe kalamaz.
Endometriozis kansere dönüşür mü?
Hayır, dönüşmez. Fakat hastalığın ivedi bir şekilde tedavi edilmesi gerekir, aksi takdirde hastalık başka rahatsızlıkları da tetikleyebilir. Hastanın yaşam kalitesi ciddi manada düşer, doğurganlığını geri dönüşü olmayacak şekilde kaybedebilir.
Endometriozis ultrasonda görülür mü?
Evet, transvajinal ultrason ile görülebilir.
