Dikkat Eksikliği Nedir?
Dikkat Eksikliği Nedir?
Dikkat eksikliği ; dikkat süresindeki kısalık, aşırı hareketlilik ile birlikte davranışlarda acelecilik ve ataklık olarak tanımlanabilir. Herhangi bir durum karşısında odaklanma problemleri yaşatır ve durumdan çabuk sıkılmayı sağlar. Genellikle, hareketlilik ve dürtüsel davranışlar eşlikçisidir. Dikkat eksikliği nedeniyle yaşanan bu durumlar, çeşitli sosyal sorunların yaşanmasına sebebiyet verir. İlişkilerde değişkenlik ve dengesizlik yaşanması, okul ve iş ortamlarında düşük performans gösterilmesi gibi olumsuz etkiler gösteren dikkat eksikliği, çocukluk yaşlarında etkilerini göstermeye başlar. Bazı durumlarda anlaşılamadığında tanısı gecikebilir.
Dikkat eksikliği, yalnız çocukların yaşadığı bir sorun olarak bilinse de, genç ve yetişin kişilerde de görülür. Yetişkinlerdeki dikkat eksikliği; çocuklardakinden farklı olarak, zihinsel sağlık ve iş konularında sorun yaşanmasına da neden olur. Dikkat eksikliğinin tedavisi, çocuklarda ve yetişkinlerde benzer şekilde yapılır.
Dikkat Eksikliğinin Nedenleri Nelerdir?
Dikkat eksikliğinin nedeni farklı etkenlere bağlı yorumlanırken, konuya ilişkin araştırmalara yoğun bir şekilde devam edilmektedir.
Dikkat eksikliğine neden olduğu düşünülen etkenler;
- Genetik faktörler
- İlk ve en önemli travma olan doğum zorluğu
- Prematüre bebek olarak dünyaya gelmek
- Hamilelikte annenin zararlı alışkanlıklarını sürdürmesi
- Anne sütü ile beslenememek ya da yeterli miktarda almamak
- Havale ve ateşli hastalıklar geçirmek
- Kafa bölgesinden darbe almak
- Beyni etkileyen zararlı maddelere maruz kalmak
- Yetiştirilme tarzı ve çevresel faktörler
Dikkat Eksikliğinin Belirtileri Nelerdir?
Çocukluk döneminde, genellikle dikkat eksikliğinin sorununun belirlenmesi kolay olmaz. Önem sırasına göre; aile, öğretmen ve çocuğun çevresindeki diğer yetişkinlerin, dikkat eksikliği sorununun belirtileri konusunda bilgi sahibi olması, çocuğun davranış, hareket ve ilişkilerini iyi gözlemleyebilmesi teşhis konulabilmesi için atılması gereken ilk ve en önemli adımdır.
Dikkat eksikliği, temelinde iki farklı sorunu kapsar, bunlar; dikkatsizlik ve dürtüsel davranış problemidir. Bu problemlere ek olarak hiperaktive problemi de, genellikle dikkat eksikliği sorununun eşlikçisi olarak görülür. Konsantrasyonda eksiklik ya da o an yapılan işe özen göstermemesi, çocuklarda okul gibi kuralları zorlayıcı bir ortama girmeden önce fark edilemeyebilir. Aynı durum yetişkinlerde ise, sosyal hayat ve iş hayatında kendini belli eder.
Dikkat eksikliğinin yaygın görülen belirtilerinde; odaklanım ve konsantrasyon sorunları, dürtüsellik, huzursuzluk ve beraberinde hiperaktivite, düzensizlik, sorumluluklarını tamamlamada yaşanan güçlük, hayal kırıklığına karşı tolerans kaybı, ruh halinde sık değişimler, öfkeli davranış, stres ile mücadelede düşük performans gösterme, kararsız davranışlar sergileme ve ilişkilerde dengesizlik gibi sorunlar gösterir.
- Odaklanım ve Konsantrasyon Sorunları : Dikkat eksikliği sorunu olan kişiler, odaklanma ve konsantrasyonda oldukça zorluk çekerler. Dikkat eksikliği, diğer kişilerin etkilenmediği ses ya da olaylardan kolaylıkla etkilenmeyi sağlayarak dikkatin dağılmasına neden olur. Bu kişiler, rutin olarak yapmaları gereken görevlerini sürekli olarak aksatmaya meyilli kişilerdir.
- Dürtüsellik : Aniden dengesiz davranışlar gösterilmesi ve sürekli olarak tekrarlaması hali, dikkat eksikliğinde çok sık yaşanır. Dürtüsel ve içgüdüsel davranışlar, kişiyi ani çıkışlar yapmaya zorlar. Okulda, evde ya da işte aniden öfkelenmek ve çevreye karşı sinirli bir şekilde davranmak durumu örnekleyebilir.
- Huzursuzluk ve Hiperaktivite : Dikkatin sürekli olarak başka yönlere dağılması, kişinin huzursuzluk yaşamasına sebep olabilir. Seslere ve değişen durumlara karşı aşırı derecede hassasiyet gösterme şeklinde etkiler gösteren dikkat eksikliği, anormal hareketliliğe sebep olabilir. Özellikle çocuklarda dikkat eksikliği nedeni ile dikkat çekici derecede hiperaktif davranışlar görülür.
- Öğrenme Güçlüğü : Dikkat eksikliği, belirtilerinde açıkça gözlenebilen odaklanamama, acelecilik ve bastıramadığı hareket etme ihtiyacı gibi nedenlerle kişinin zekasını verimli bir şekilde kullanmasını engeller. Bu nedenlerle, dikkat eksikliği yaşayan kişilerde herhangi bir algılama problemi olmamasına rağmen, eğitimde kendilerinden beklenmeyecek kadar düşük performans gösterirler.
- Düzensizlik : Dikkat eksikliği sorunu yaşayan çocuklarda ya da yetişkinlerde, düzensizlik ve dağınıklık durumları gözlenir. Sorumluluklarındaki odalarının dağınıklığı, görevlerini planlamada zorlanılması gibi durumlar da dikkat eksikliği belirtisi olabilir. Dikkat eksikliği olan kişiler, sorumlulukları devamlı olarak erteleme, önemsememe, ihmalkarlık gibi istenmeyen davranışlar sergileyebilir.
- Değişken Ruh Halleri :Odaklanma sorunları ve bunlara bağlı olarak gelişen zihin bulanıklığı, ani ruh hali değişikliklerinin yaşanmasına neden olur. Bu sorun, kişinin bir anının diğer bir anına tutmamasına neden olur. Böylece, dikkat eksikliği sorunu yaşayan bir kişinin, mutlu ve rahat tavırlar sergilerken, aniden dikkatinin başka şeylere dağılması sonucunda bir anda içine kapandığı gözlenebilir.
- Stresle Mücadele Edememe : Dikkat eksikliği sorunu yaşayan kişiler, durumlar karşısında aşırı sabırsızlık gösterdikleri için, bir anda strese kapılırlar. Ayrıca; bu kişiler, hiperaktivite meyilleri nedeniyle tahammülsüzlük ve mücadeleden kaçma gibi sorunlar yaşar. Dikkat eksikliğine sahip olan kişiler, stres ve karşılaştıkları durumlarda düşük performans gösterdikleri için, çabuk hayal kırıklıkları yaşarlar.
- İlişkilerde Dengesizlik : Hızlı değişen ruh haline bağlı olarak dikkat eksikliğinin olduğu kişilerde, farklı dengesiz davranışlar gözlenebilir. Bu nedenle, bu kişilerin arkadaşlık ya da aile ilişkilerinde tutarsızlık ve dengesizlikler yaşanabilmektedir.
Dikkat Eksikliği Tanısı Nasıl Konulur?
Dikkat eksikliği, klinik bir tanıdır; yani, muayene esnasında edinilen bilgiler çerçevesinde değerlendirme yapılarak konulan bir tanıdır. Dikkat eksikliği tanısı koyabilmek için; pedagog, çocukla birebir görüşme gerçekleştirerek teşhis için gerekli ilk basamağı tamamlar. Çocuğun, pedagog karşısında sergilediği genel duruşunun değerlendirilmesi ve yaşının ön planda tutularak yapılan testlerle dikkatininin ölçülmesi ile beraber, ailenin anlatmış olduğu şikayetler de büyük önem taşır. Dikkat eksikliğinin, sinirlilik ve hareketlilik üzerinden yol alan tanı kriterleri kümesi bulunur.
Bunların klinik olarak değerlendirilmesi evde, okulda ve bulunduğu diğer yerlerde devamlılığı olup olmadığı tesbit edilir. Dikkat seviyesinin hangi düzeyde bulunduğu değerlendirip okul çevresinden, yani öğretmen ve arkadaşlarından uyum sorunları konusunda bilgi alınır. Genellikle, bu aşamada okulda çocuğa psikolojik danışmanlık yapan rehber öğretmen ve sınıf öğretmeni çocuğun durumunu bildiren rapor ile gereken bilgileri pedagoga iletir.
Teşhisi destekleyici çeşitli testler yapılarak, bütün bulgular değerlendirilerek daha net bir tanıya ulaşılır. Yetişkinlerde dikkat eksikliği tanısı ise; ayrıntılı testlerle değerlendirmeler yapılan psikiyatrik muayenede, kişinin kendinden alınan bilgiler doğrultusunda yetişkin psikiyatri uzman doktoru tarafından konulur. Uzman doktor; bir yandan tanı koymaya çalışırken, diğer yandan problemin altında yatan nedenleri de teşhis etmeye çalışır.
Dikkat Eksikliği Nasıl Tedavi Edilir?
Tedavisi, çocuklarda ve yetişkinlerde hemen hemen benzer şekilde yapılır. Dikkat eksikliğinin tedavisinde iki çeşit yöntem uygulanmaktadır. Bunlar; ilaçlı ve ilaçsız tedavilerdir. Hangi tedavi yönteminin uygulanacağına karar veren kişi, konu ile ilgili uzman doktordur.
Dikkat Eksikliğinin İlaçlı Tedavisi
Dikkat eksikliğinin tedavisinde kullanılan ilaçlar, kısa sürelerde sonuç verebileceği gibi, ilacın uzun yıllar boyunca da kullanılması gerekebilir. Tedavi amaçlı kullanılan dikkat eksikliği ilaçları; tedavi sağladığı gibi, yan etkileri olduğu da bilinir. Çok gerekli görülmediği durumlarda, ilaç kullanımı çocuk için de, yetişkin için de tavsiye edilmemektedir.
Dikkat eksikliği ilaçlarında görülen yan etkiler şunlardır:
- Uyku düzeni bozuklukları
- İştahsızlık
- Beslenme alışkanlıklarında değişiklikler
- Baş ya da karın ağrıları
- Nadiren çocuklarda bazı tikler oluşabilir
Dikkat Eksikliğinin İlaçsız Tedavisi
Dikkat eksikliğinde ilaçsız tedavi, yan etkisi olmaması nedeniyle tercih edilen tedavi yöntemidir. İlaçsız tedavi yöntemleri, daha çok fiziksel egzersizler ve beyin egzersizleridir. Fiziksel egzersizler; hormonlardaki salgılanmayı arttırdığı için, beyine ait hücrelerin büyüyüp gelişmesini destekleyicidir. Buradaki amaç; çocuğun sahip olduğu vücut enerjisini doğru yönde kullanmasını sağlamaktır. Bu nedenle, ilgisinin bulunduğu spor faaliyetlerine yönlendirilerek, düzenli spor yapması sağlanır ve beyni zinde tutulur. Dikkat eksikliğinde spor yapmak, sadece çocuklar için değil, yetişkinler için de tavsiye edilmektedir. Beyin egzersizi içinse; çeşitli bilmece, bulmaca ve oyunlar tavsiye edilir.
Dikkat Eksikliğinde Yardımcı Uygulamalar Nelerdir?
Tedavide yardımcı olabilecek bazı yöntemler şunlardır;
- Meditasyon ve yoga
- Kişinin ilgisini çeken hobi ya da spor aktivitesi
- Düzenli günlük tutma
- Bulmaca ve şekil tamamlama etkinlikleri
- Takviye edici mineral ya da vitaminler
- Bitkisel takviyeler (doktora danışılarak alınmalıdır)
- Özel yağ tabletleri (Omega 3 gibi.)
