Ağır Metal Zehirlenmesi

Bilimsel olarak ağır metal, kurşun, civa ve kadmiyumdur. Ancak fazla alındığında insan sağlığı için zararlı olan demir, çinko, bakır elementleri ve çok az bir miktarı bile zehirlenmeye neden olan arsenik de bu grup içine dahil edilmektedir.

Bazı metal grupları günlük hayatta sıkça karşımıza çıkmaktadır. Şekil verilmesi kolay olan ve dayanıklılığı yüksek metaller, sanayide levha, tel şeklinde kullanılmaktadır. Metallerin yoğunlukta olduğu iş sahalarında gerekli önlemler alınmadığında metal zehirlenmesi ortaya çıkabilir. Kişiye etki eden metale göre değişen zehirlenme belirtileri, ortaya çıkar çıkmaz kişinin tedavi altına alınması, vücuda giren ağır metallerin atılması gerekir.

Kimi zaman iş alanında ağır metal bulunmayan kişilerde hatta çocuklarda bile ağır metal zehirlenmesine rastlanabilir. Bunun nedeni kişinin zehirlenmeye neden olan ağır metali yeme, içme ya da soluma yolu ile vücuda almış olmasıdır. Bu tür ağır metal zehirlenmesi de tehlikeli olabilir ve ölüm ile sonuçlanan ciddi sağlık problemlerine neden olabilir.

Günlük hayatta, her zaman karşımıza çıkabilen ağır metaller, zehirlenmeye neden olabilir. Çoğu zaman farklında olmadan maruz kaldığımız bu metaller, vücudumuzda bazı değişikliklere, zehirlenme belirtilerine neden olur. Maruz kalınan ağır metalin çeşidi ve maruz kalınan miktara göre bu belirtilerde değişiklik olabilir. Ağır metal zehirlenmesine karşı kişisel önlem almak için bazı ağır metallerin günlük hayatta nasıl karşımıza çıktığını bilmek gerekir. Ayrıca bu ağır metallerin insan sağlığına etkileri de bilinmeli, olumsuz bir durum ile karşılaşılınca müdahalede bulunulmalıdır.

Cıva: Gümüş renkli bir metaldir. Oda ısısında sıvı halde olduğu için buharlaşması çok kolaydır. Genel olarak buharlaşıp solunum yolu ile insan vücuduna alınan bu metal, yiyecek, içecekler ile birlikte de alınabiliyor. Sanayide termometre, barometre, manometre, termostat, floresan ve bazı elektrikli aletlerin üretiminde kullanılıyor. Sanayi dışında bazı diş dolgularında, kimya alanında ve tarımsal alanda küflenmeyi önlemek için de civa metali kullanılabiliyor. Sürekli civa metaline maruz kalan çalışanlarda kronik civa zehirlenmesi yaşanır. Bu tür zehirlenmeler, ellerde titreme, ağız yaraları, diş çürükleri, sıkıntı, asabiyet, uyku bozukluklarına neden olabilir. Ani zehirlenmelerde ise belirtiler daha yoğundur. Baş ağrısı (baş ağrısı nasıl geçer), karın ağrısı, ishal belirtileri veren ani civa zehirlenmeleri ölüme neden olabilir.

Kurşun: Kurşun en fazla, plastik, seramik ve boya sanayinde karşımıza çıkıyor. Bu tür sanayilerde çalışanlari kurşun zehirlenmesine karşı dikkatli olmalıdır. Sanayi dışında bazı eski evlerin boyalarında, pencerelerinde, antika eşyalarda, Arap ülkelerinden getirilen ruj ve göz sürmelerinde de kurşuna rastlanabilir. Solunum ve ağız yolu ile vücuda alınan kurşun, kemiklerde depolanır ve birikir. Etki olarak kişide karın ağrısı, baş ağrısı, kansızlık (anemi nedir), böbrek bozuklukları, kısırlık gibi etkilere neden olabilir. Ani zehirlenmelerde ise kişinin beyin ödemi, kasılma, şiddetli karın ağrısı, ishal ve komaya neden olabilir.

Krom: Çelik sanayi, boya sanayi, krom kaplama, cam, seramik ve porselen sanayi sektöründe çalışanlar, krom zehirlenmesi yaşayabilir. Çalışma sırasında krom buharının solunması yolu ile vücuda alınan metal, nefes daralması, gözlerde hasar ve hatta ölüme neden olabilir. Sürekli krom buharının solunması burun deliklerinin genişlemesine ve burun içi yaralarına neden olabilir. Krom, el ile temas ettiğinde temas ettiği yerlerde zımba deliği şeklinde yaralar meydana gelir.

Kadmiyum: Cam sanayi, boya ve kaynak işlerinde kadmiyum metaline maruz kalınabilir. Çalışmanın dışında kadmiyum içeren besinler ya da kadmiyum içeren ev aletleri ile de bu metal vücuda alınabilir, zarar görmeye neden olabilir. Kadmiyum metalinin vücuda alınması, akciğer hastalığı (akciğer kanseri nedir), böbrek yetmezliği, kemik kırılması ve kemik erimesine (oporozoste nedir) neden olabilir. Ani kadmiyum zehirlenmeleri ise ölüm ile sonuçlanabilir.

Nikel: Otomotiv sanayi, pil yapımı ve nikel kaplama işlerinde bu metale maruz kalınabilir. Sürekli nikel buharı solunduğunda burun içi kansere neden olabilir. Nikel metalinin vücuda alınması ile kaşıntı, alerji (alerji testi nasıl yapılır) ve zatürre meydana gelebilir, zatürre ölümcül olabilir.

Arsenik: Doğada organik ve inorganik formlarda arsenik bulunabilir. Organik formlu arsenik emilim oranı düşük, zararsız olanıdır. İnorganik arsenik ise yüksek emilime sahip olup insan sağlığı için tehlike arz eden çeşididir. Tarım ilaçlarında bulunan arseniz, ilaçlama sonrasında ilaçlı ürünlerin tüketimi ile insan vücuduna alınabilir. Bunun dışında bazı soğuk su dip balıkları ve deniz ürünlerinde de arsenik bulunabilir. Ani alınan arsenik kusma, ishal, bilinç kaybı, şok, böbrek yetmezliği ve ölüme neden olabilir. Yavaş yavaş vücuda alınan arsenik ise aşırı terleme, koltuk altı gibi bölgelerde renk koyulaşması, kansızlık, tırnaklarda çizgilenme şeklinde belirtiler verir.

Ağır metallerin bulunduğu ortamlara girildiğinde vücutta metal birikmesi meydana gelir. Bu metal birikmesi zaman içinde artarak devam ettiğinde ağır metallerin vücuda etkileri de artarak görülmeye başlanır. Bu durumda kişi kendindeki değişiklikleri fark edip ağır metal zehirlenmesi testi için yakınlarındaki hastanelere başvurmalıdır. Başvuru sonucunda ağır metal testi yapan hastaneler hastadan genelde kan ve idrar testi ister. Alınan numunelerin incelenmesi sonucu kişinin ağır metale maruz kalıp kalmadığı belirlenir.

Sürekli ağır metallerin bulunduğu ortamlada çalışan işçiler, düzenli olarak bu testi yaptırıp vücutlarındaki ağır metal oranını ölçtürmelidir. Ağır metal oranlarında artma olduğunda zehirlenme meydana gelmemesi için ağır metallerin vücuttan atılması gerekir.

Vücuttaki ağır metallerin atılması için farklı ağır metal tedavisi uygulamaları yapılabilir. Ani zehirlenmeler için acil müdahale gereklidir. Bunun için tıbbi yöntemler uygulanarak ağır metalin vücuttan en kısa sürede atılması sağlanır. Tıbbi ağır metal zehirlenme tedavisi farklı yöntemler ile uygulanabilir. Kurşun ve arsenik zehirlenmelerinde hasta kusturulur ya da burundan mideye tüp takılarak mide yıkanır. Ancak civa gibi bazı ağır metaller yemek borusuna zarar verebilir. Bu durumda hasta kusturulmamalı, sadece midesi yıkanarak tedavi yapılmalıdır.

Büyük parçalı metaller, kusturma yöntemi ile vücuttan atılamayabilir. Bu durumda ishal yapıcı ilaçlar ya da kalın bağırsak lavmanları ile hastanın vücudundan metalin çıkması sağlanır. İş ortamında yaşanan ani ağır metal zehirlenmelerinde ilk müdahale olarak hastanın ortamdan uzaklaştırılması gerekir. Ardından metalin cinsine ve hastaya verdiği zarar göre uygulama yapılabilir.

Yaşam tarzındaki değişiklikler metal zehirlenmesine karşı alınabilecek önlemlerin başında gelir. Özellikle meslek olarak sürekli ağır metallerin bulunduğu ortamlarda çalışanlar gerekli koruyucu önlemleri alarak çalışmalı, çalışma ortamından çıkarken kendilerini dezenfekte edip farklı kıyafetler ile iş yerinden ayrılmalıdır. Sanayi alanında biriken metallerin uygun şekilde imha edilmesi, atıkların uygun görülen imha alanlarına aktarılması gerekir.

Diş tedavisinde dolgu yapılması gerektiğinde civalı dolgular yerine alternatiflerinden yana tercih yapılmalı. Özellikle daha önce dişlerine civalı dolgudan yaptıran hastalar, bir sonraki dolgularında bunu belirtmeli ve doktorlarından civasız dolgu yapmasını rica etmelidir. Daha önce civalı dolgu yapılan hastalarda bu dolgular nedeni ile metal birikmesi yaşanabilir. Birikmenin tedavisi için civalı diş dolguları çıkarılıp yerine civa içermeyen dolgular yapılabilir. Ayrıca sürekli ağır metallerin bulunduğu ortamlarda çalışanlar için bazı besin önerileri ve bitkisel öneriler de kişinin ağır metal zehirlenmesinden korunması için etkili olacaktır.

C vitamini: Özellikle kurşun, civa, kadmiyum ağır metallerinin neden olduğu hücre hasarlarına karşı koruyucu kalkan görevindedir. Gümüş rafinerisinde çalışan ve kanlarında yüksek kurşun değerlerine rastlanan işçilere 1 ay boyunca günlük 500 mg C vitamini ya da 75 mg B1 vitamini verilmesi ile kan değerlerindeki kurşun miktarının %34 azaldığı görülmüştür. Bir başka uygulamada ise sigara içen erkeklere günde 1000 mg C vitamini verilerek kan düzeyindeki kurşun miktarında bir hafta sonunda %81 azalma sağlanmıştır.

E vitamini: Antioksidan özelliği sayesinde ağır metallerin dokularda verdiği hasarı azaltır. Kurşun E vitamini ya da sarımsak yağı ile birlikte alındığında bu maddelerin kurşunun etkilerini yok ettiği görülmüştür. İş ortamında sürekli havadan ağır metale maruz kalan işçilere 6 ay boyunca günde 500 mg C vitamini, 800 mg E vitamin verilmiştir. 6 ay sonunda işçilerde oksidatif hasar bulgularında azalma görülmüştür.

Silikon: Silikon, doğada bulunan maden sularında çözünmüş olarak bulunan bir mineraldir. Vücuttan alüminyum atılmasında ve alzheimer hastalığına iyi gelir. Yapılan araştırmalarda alzheimer hastalarına 12 hafta boyunca günde 35 mg silikon içeren maden suyu verilmiş. Araştırma sonunda vücuttan alüminyum metalinin daha fazla atıldığı  görülmüştür. Ayrıca 15 hastanın 3’ünde bilişsel işlevlerde düzelmeler de görülmüştür.

Selenyum: Civa ve kurşun ağır metallerinin emilimini azaltır. Buna paralel olarak vücuttan atılmalarını hızlandırır. Çin’de yapılan bir araştırmada civa maruziyeti olanlara günde 100 mg selenyum verilmiş, idrar testlerinde civa atılımı daha fazlalaşmıştır. Arsenik zehirlenmesine maruz kalanlar ise günde 100-200 mg selenyum verilerek ağır metalin etkisinin azalması sağlanmıştır. Gerekli olduğunda günde 100-200 mg selenyum desteği en az 4 ay alınmalıdır.

Glisin: Proteinlerde bulunan bir aminoasittir. Farklı toksit maddeler ile birleşerek zararlarını en aza indirir ve onların vücuttan atılmasını sağlar. Özellikle süregelen kadmiyum zehirlenmesinin etkilerini en aza indirmekte etkilidir. Tavsiye edilen günlük kullanım miktarı 1-3 gram arasındadır. Ancak yan etki yapmadığı ve gerekli olduğu sürece günde 45 grama kadar alınabilir.

Chlorella: Tek hücreli bir deniz yosunudur. Laboratıuvar ortamında yapılan araştırmalarda çinko, bakır, kurşun, kadminyum metallerini bağlama özelliğine sahip olduğu belirlenmiştir. Tavsiye edilen günlük tüketim miktarı 6-10 gram kadardır.

Sarımsak: Sarımsak ağır metalleri bağlayarak oksidatif etkilerinden vücudu korur. Ağır metallerin neden olduğu karaciğer hasarlarını en aza indirme özelliğindedir. Ayrıca ağır metallerin emilimini azaltan demir ve çinkonun daha fazla emilmesini sağlar. Mesleğe bağlı kurşun zehirlenmesi olan araç aküsü işçileri üzerinde yapılan çalışmada işçilere her gün 1200 mg kurutulmuş toz sarımsak verilmiştir. Yapılan bu çalışmada 4 hafta sonunda sarımsak tozunun kurşun zehirlenmesi için kullanılan D-penisilamin  kadar etkili olduğu sonucu ortaya çıkmıştır.

Kutsal fesleğen (Holy basil): Günümüzde yaygınlaşan endüstriyel kirlilik ve ağır metal atıklarının etkilerini en aza indirme özelliğindedir. 500 mg’lık fesleğen yaprağı ekstraktı içeren kapsüllerden sabak ve akşam tok karnına olmak üzere  günde 2 adet içilebilir.

Probiyotikler: Bazı probiyotik bakterileri ağır metalleri yakalayıp metabolize ederek etkilerini azaltır. Bu bakterilerin etki ettikleri ağır metaller farklıdır. Zehirlenme durumunda kapsül ya da saşe şeklinde probiyotik bakteri alınabilir. Bu saşe ya da kampüllerden günde 1-2 adet alınması yeterlidir.

Meşe: Meşe kabuğu ve mazısında yüksek miktarda tanen bileşikleri vardır. Tanen bileşikleri bakır ve kurşun gibi ağır metal zehirlenmelerine iyi gelir. Bunun için 3-6 gram ince toz edilmiş drogu kaynar su içine ekleyin. 10-15 dakika demlendirdikten sonra süzün. Ilık olarak bu karışımdan bir çay fincanı kadar içmek yeterli olacaktır.

Kişniş: Kirlenmiş sulardaki cıva metalini emerek suyun temizlenmesini sağlar. Cıvalı diş dolgusu çıkarılıp yerine yeni dolgu yapılacak olan bir hastaya işlem öncesi ve işlemden sonra 2-3 hafta günde 400 mg kişniş eksteresi verilmiştir. Sonuç olarak hastanın civanın tüm olumsuz etkileri, hastada yok olmuştur.